مدرسه نواب؛ باقیات صالحات میرزا صالح رضوی

نویسنده

المیرا منشادی

یکی از مدارس علمیه مهم و معروف مشهد مدرسه نواب است. مدرسه‌ای که درواقع صدقه جاریه میرزا محمدصالح رضوی است. میرزا محمدصالح رضوی، ملقب به صدرالممالک، پسر میرزا محسن نواب است که نسبش با 18واسطه به‌‌‌ امام جواد(ع) می‌رسد و در مشهد، نقیب‌الاشراف سادات رضویه تقویه به حساب می‌آمده است.

او بنا بر نظر مدرس‌رضوی در کتاب شجره طیبه، بانی مدرسه صالحیه در سال 1086قمری بوده و در قرن یازدهم در مشهد می‌زیسته است. این هفته به مناسبت روز جهانی مدرسه نگاهی خواهیم داشت به این مدرسه تاریخی و پایگاه مهم انقلابیون در مشهد.

نواب مشهد

میرزا محمدصالح رضوی بانی مصلای ارض اقدس رضوی به سال 1078قمری بوده است که بیرون از دروازه پایین‌خیابان به امر پادشاهان صفوی تأسیس شده بود. محمدصالح رضوی گذشته از املاک بسیار، برای مصارف مدرسه نواب کتاب‌های زیادی را وقف طلاب کرده است.

او همچنین ایوان حرم مطهر رضوی را تعمیر کرده است. صاحب «الذریعه» وی را سیدصالح خراسانی یا میرزا محمدصالح رضوی خوانده و کتاب دقائق‌الحقایق را که مجموعه رباعیات جمعی از شعرای متقدم و متأخر ایران به ترتیب حروف هجاست، از آثار وی می‌داند.

در اعیان‌الشیعه و ریحانةالادب نام این کتاب دقائق‌الخیال ذکر شده است و در طبقات اعلام‌الشیعه بر اساس آنچه در الشجرة‌الطیبه آمده، از صاحب این عنوان با نام میرمحمدصالح نواب، فرزند میرزا محسن نواب یاد شده است. پدرش میرزا محسن تولیت آستان قدس را به عهده داشته و این تولیت پس از او به فرزندش میرزا محمدصالح داده شده است.

مدرسه عالی علمیه نواب یکی از مدارس تاریخی مشهد است که با وقف میرزا صالح رضوی بنا شده و از سال 1086قمری فعالیت خود را آغاز کرده است

در کتاب مطلع‌الشمس درباره میرزا محمدصالح چنین آمده است که محمدصالح اصالت تربتی دارد، اما بعد از تحصیل و تکمیل علوم شرعیه در عتبات عالیات، اقامت مشهد را انتخاب کرد. مادر میرزا محمدصالح رضوی شاهزاده‌بیگم فخرالنسا، دختر بزرگ شاه‌عباس اول بوده که در حدود 1090قمری درگذشته است.

مدرسه نواب

مدرسه عالی علمیه نواب یکی از مدارس تاریخی مشهد است که با وقف میرزا صالح رضوی بنا شده و از سال 1086قمری فعالیت خود را آغاز کرده و تاکنون روزهای تلخ و شیرین زیادی را گذرانده است.

در توصیف معماری اولیه این بنا باید بگوییم که مدرسه نواب دارای حیاط بزرگ و زیبایی است که دورتادور آن را حجره‌هایی در 2طبقه با سردرهایی تزیین‌شده از کاشی‌های رنگی احاطه کرده‌اند. زیبایی و معماری خاص و منحصربه‌فرد این ساختمان واقعا خیره‌کننده است.

لازم به ذکر است این بنا در سال‌های پس از انقلاب اسلامی و در جریان اجرای طرح نوسازی اطراف حرم مطهر رضوی به‌طور کامل تخریب و نوسازی شد. ناگفته نماند که مدرسه نواب دارای کتابخانه‌ای غنی با بیش از 32هزار جلد کتاب در بیش از 15هزار عنوان است. حدود 740جلد کتاب دست‌نویس نیز در این کتابخانه نگهداری می‌شود. این کتابخانه یکی از بهترین کتابخانه‌ها در میان حوزه‌های علمیه مشهد است.

بزرگان مدرسه نواب

افراد زیادی به این مدرسه رفت‌وآمد کرده‌اند که سرآمد تمام آن‌ها مقام معظم رهبری است که در عین اینکه محل استقرارشان مدرسه سلیمانیه بود، برای حضور در درس‌های آیت‌ا... شیخ مجتبی قزوینی به این مدرسه رفت‌وآمد می‌کردند. شخصیت بزرگ دیگر این مدرسه مرحوم کاظم مدیرشانه‌چی بود که هم‌زمان با تدریس در دانشگاه فردوسی مشهد، کتابدار کتابخانه این مدرسه نیز بود.

این مدرسه در دوران سلطنت پهلوی به‌شدت زیر نظر بود و ساواک رفت‌وآمد به این مدرسه و رفتار طلاب آن را زیر نظر داشت. مأموران پهلوی یک‌بار نیز سال42 به این مدرسه هجوم آوردند و تمام طلبه‌ها را به سربازی بردند. موضوع سربازی برای رژیم پهلوی دستاویزی بود تا هر زمان حرکت‌های انقلابی طلاب شدیدتر می‌شد، با اعزام آن‌ها به سربازی از قدرت این حرکت بکاهند.

سرشناس‌ترین تولیت مدرسه عالی علمیه نواب، آیت‌ا... میرزا علی‌اکبر نوقانی بوده است. وی در امر پرورش طلبه این مدرسه مقید بود و رفتار و منش او در یاد طلاب قدیمی این مدرسه مانده است. نوقانی در سال 1370قمری به دیار باقی شتافت.

سرشناس‌ترین تولیت مدرسه عالی علمیه نواب، آیت‌ا... میرزا علی‌اکبر نوقانی بوده است

لطایف‌الخیال

میرزا محمدصالح رضوی کتاب‌های زیادی را نیز نگارش کرده که مهم‌ترین این تألیفات لطایف‌الخیال معرفی شده است. این کتاب منتخبی از شعرای قدیم و متأخر است که بر حسب ردیف‌ها و به ترتیب حروف تهجی تنظیم شده و نام گوینده هر بیت مقابل آن یادداشت شده است. در این جُنگ از 1334شاعر ابیاتی ذکر شده است.

لینک کوتاه